Μάχη για τη γη στη Γουατεμάλα

La Florida - Μια ιστορία μεταξύ καφέων και ονείρων που συναντά την πραγματικότητα στη Γουατεμάλα

του Johan Högberg

17 Ιουλίου 2007

Το αγρόκτημα La Florida βρίσκεται λιγότερο από μία ώρα μακριά από την πόλη Κολόμπα της περιφέρειας Κουεντζαλντένανγκο της δυτικής Γουατεμάλας. Στην μέση μεταξύ βουνού και θάλασσας, οι πλαγιές και το εύκρατο κλίμα της περιοχής προσφέρουν εξαιρετικές προϋποθέσεις για καλλιέργεια καφέ και αυτό δεν είναι μυστικό. Η Κολόμπα στεγάζει εκατοντάδες φυτείες καφέ. Από όλες τις κατευθύνσεις ξεπροβάλλουν καφέες με τα γυαλιστερά πράσινα φύλλα τους σε διατεταγμένη σειρά. Το La Florida είναι μία μεταξύ πολλών, αλλά ενώ οι περισσότερες από τις φανταχτερές φυτείες χαρακτηρίζονται από συγκεντρωτική ιδιοκτησία, το La Florida διοικείται από τους ίδιους τους αγρότες. Ο δρόμος για να επιτευχθεί αυτό δεν ήταν στρωμένος με τριαντάφυλλα, παρά προηγήθηκε σκληρός αγώνας. Ο Johan Högberg, παρατηρητής για την ειρήνη για λογαριασμό του χριστιανικού ειρηνιστικού κινήματος, κάνει αναδρομή στο παρελθόν και ξετυλίγει το νήμα.

Η ιστορία του κοινωνικοποιημένου αγροκτήματος La Florida ξεκινά ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 80. Η Γουατεμάλα βρίσκεται εν μέσω ενός σκληρού εμφυλίου πολέμου και η κατάσταση για τους μικρούς αγρότες χαρακτηρίζεται από καταπίεση και αντιξοότητες. Οι εργασιακές σχέσεις στις μεγάλες ιδιωτικές φυτείες καφέ είναι σκληρές με χαμηλούς ή συνήθως ανύπαρκτους μισθούς. Οι εργάτες που προσπαθούν να οργανωθούν μπαίνουν στη μαύρη λίστα και κατηγορούνται για συνεργασία με ομάδες ανταρτών, ένα θανάσιμο αδίκημα για την εποχή αυτή.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες όμως ξεπηδά η οργάνωση εργατών γης SCIDECO (Ένωση για την Ανάπτυξη της Κολόμπας), η πρώτη προσπάθεια να συσπειρώσει τους μικρούς αγρότες σε συλλογικό αγώνα για κοινωνικοποίηση της γης. Δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η αποστολή που έχει αναλάβει η οργάνωση και τα χρόνια περνούν χωρίς η δουλειά να αποδίδει καρπούς. Η ειρηνευτική συμφωνία έληξε το 1996 με ωραίες υποσχέσεις για εστίαση σε ανθρώπινα δικαιώματα και την κατάσταση του ντόπιου πληθυσμού αλλά λίγα από τα λόγια αυτά έγιναν πράξη. Η SCIDECO θεωρεί ότι είναι αναγκαίες περισσότερο δραστικές μέθοδοι ώστε να δημιουργηθεί πολιτικό κίνημα.

Το αντικείμενο της νέας στρατηγικής της οργάνωσης γίνεται το αγρόκτημα La Florida, μια φυτεία καφέ που, ύστερα από την κρίση του καφέ που γονάτισε τους ιδιοκτήτες του, δόθηκε στην τράπεζα και έμεινε αχρησιμοποίητο για εφτά χρόνια. Η SCIDECO πραγματοποιεί κατάληψη του αγροκτήματος και είκοσι οικογένειες εγκαθίστανται σε αυτό.

Αυτή την εποχή η οργάνωση δυναμώνει με νέα μέλη. Αυτά προέρχονται από μια περιοχή στη γειτονική περιφέρεια του San Marcos όπου οι εργασιακές σχέσεις έχουν χειροτερέψει ακόμα περισσότερο λόγω του εντεινόμενου κινδύνου κατολισθήσεων. Με μια αύξηση στον αριθμό των μελών του, η SCIDECO ελπίζει ότι θα μπορούσε να βελτιώσει την θέση του στις διαπραγματεύσεις για τη γη. Μια συνεργασία ξεκινά με σκοπό να ευνοηθούν και οι δύο πλευρές. Την εποχή που η διαμάχη για τη αγορά εξελίσσεται, οι οικογένειες από το San Marcos συνεχίζουν να υποστηρίζουν τους καταληψίες, που ζουν κάτω από δύσκολες συνθήκες, με φαγητό και επιπλέον εργασία.

Ύστερα από δυο γεμάτα χρόνια αγώνα στο αγρόκτημα και διαρκείς γύρους στα τραπέζια των διαπραγματεύσεων η SCIDECO πέτυχε τελικά λίγα πράγματα μέσω μια συμφωνίας με την κυβέρνηση και την τράπεζα που έχει το La Florida στην ιδιοκτησία της. Τον Απρίλιο του 2005 η SCIDECO αγοράζει το La Florida με τη βοήθεια ενός κρατικού δανείου 6 εκατομμυρίων κορόνων (660 χιλιάδες ευρώ), ένα σημαντικό ποσό για μια αγροτική ένωση στη Γουατεμάλα. Η κυβέρνηση εκφράζει την υποστήριξή της για το σχέδιο, υπόσχεται μέτρα για να βελτιώσει τη δημόσια υγεία και τις δυνατότητες εκπαίδευσης για τους νέους ιδιοκτήτες της γης. Ο Virgilio Pérez, ηγέτης της SCIDECO, υπογραμμίζει ότι η αγορά δεν είναι ο τελικός σκοπός παρά μάλλον το εναρκτήριο λάκτισμα στο δρόμο της ανάπτυξης. Τώρα είναι που ξεκινά.

Το La Florida γίνεται σύντομα τόπος προορισμού και οι άποικοι φτάνουν γρήγορα τις ενενήντα οικογένειες. Σε κάθε μία από αυτές παραχωρείται μισό εκτάριο γης για ιδία χρήση, γη που πολλοί αφιερώνουν στην καλλιέργεια καλαμποκιού, φασολιών καθώς και στην εγκατάσταση μεμονωμένων μπανανιών και άλλα οπωροφόρων δέντρων. Το μεγαλύτερο μέρος της γης λειτουργεί όμως υπό συλλογική εργασία∙ εκεί ο οργανικός καφές θα αποτελέσει τη βασικότερη σοδειά και πηγή εισοδήματος.

Η φυτεία εκκαθαρίζεται με σκοπό την καλλιέργεια παλιών και νέων φυτών, αποφασίζεται το συλλογικό ωράριο υπό το οποίο κάθε μέλος οφείλει να εργαστεί. Η αισιοδοξία είναι μεγάλη. «Το ιστορικό αυτό συμβάν δείχνει ότι θα λύσουμε τα προβλήματα στη Γουατεμάλα μέσω ενός ξεκάθαρου και σαφή διαλόγου» λέει ο Juan Tuyuc, αντιπρόσωπος του αγροτικού συνασπισμού Plataforma Agraria.

Τώρα όμως, δύο χρόνια μετά την αγορά, η μελωδία έχει αποκτήσει ένα βαρύ τόνο. Φαίνεται ότι μια δυσοίωνη διαμάχη έχει φουντώσει όπου μια μεγάλη ομάδα, πρώην μέλη από το San Marcos, αποχώρησαν από τη SCIDECO για να σχηματίσουν μια ξεχωριστή οργάνωση, την ACAFLOR (Ένωση Comunitaria Agraria La Florida). Το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι η κατανομή της γης μεταξύ των οικογενειών-μελών. Ενώ τα μέλη της SCIDECO θέλουν να τη διοικήσουν συλλογικά, η ACAFLOR θέλει να την κατανείμει ατομικά στα μέλη.

«Όταν αγοράσαμε τη γη υπήρχε συμφωνία ότι θα καλλιεργούνταν συλλογικά μέσω της SCIDECO αλλά η άλλη ομάδα το αρνήθηκε» λέει η Rosaura Perez από τη SCIDECO. «Έχουμε λοιπόν, ένα δάνειο που πρέπει να πληρώσουμε αλλά δεν θέλουν πια να το παραδεχτούν. Αρνούνται να συνεργαστούν και μας δημιουργούν μεγάλα προβλήματα. Σε εμάς που αγωνιστήκαμε τόσο σκληρά για αυτήν εδώ τη γη». Περιγράφει πώς η ACAFLOR έχει ιδιοποιηθεί ένα μεγάλο μέρος της φυτείας καφέ της κοινότητας και ακόμα έχει χρησιμοποιήσει μεθόδους καταστολής στην περιοχή. «Αυτό μας καθυστερεί πολλά χρόνια μέχρι να καταφέρουμε να πραγματοποιήσουμε οικολογική καλλιέργεια ξανά», αναστενάζει.

Ο Faustino Pérez από την ACAFLOR ωστόσο, βλέπει τα πράγματα από άλλη σκοπιά. «Μας προσκάλεσαν στο La Frorida», μου εξηγεί. «Προκειμένου η κυβέρνηση να πραγματοποιήσει την αγορά απαιτούνταν 231 οικογένειες στην οργάνωση και αυτό ήταν μακράν περισσότερο από τον αριθμό μελών που η SCIDECO μπορούσε να εξασφαλίσει. Εμείς στο San Marcos βρισκόμασταν σε κατάσταση ανάγκης και είδαμε το La Florida σαν ελπιδοφόρο διέξοδο. Προσχωρήσαμε στην οργάνωση και συνεισφέραμε στη στήριξη των οικογενειών που κατοικούσαν εδώ στην κατειλημμένη γη».

Γιατί όμως τώρα αυτή η ασυμφωνία; Τα έγγραφα της αγοράς επισημαίνουν σαφώς ότι το La Florida ανήκει στη SCIDECO και όχι σε μεμονωμένα μέλη. Η οργάνωση έχει ακόμα ένα χρέος ως αποτέλεσμα της αγοράς.

«Έχουμε επίγνωση αυτής της κατάστασης καθώς και ότι έχουμε ένα χρέος να πληρώσουμε», λέει ο Faustino. «Γι’ αυτό έχουμε προτείνει να μοιραστεί η γη μεταξύ της ACAFLOR και της SCIDECO ώστε να μπορούμε να την καλλιεργήσουμε με τον τρόπο που μας βολεύει καλύτερα. Όσο εργαζόμασταν για την κολεκτίβα είχαμε μικρές δυνατότητες να καλλιεργήσουμε τη γη για ιδίαν χρήση. Δεν είχαμε κανένα δικό μας εισόδημα, καθόλου πόρους για να αγοράσουμε φαγητό και πολλοί αρρώστησαν. Προσπαθήσαμε να προωθήσουμε μια πρόταση όπου η εργασία θα συντελούνταν περισσότερο ατομικά και λιγότερο για την κολεκτίβα αλλά η SCIDECO δεν δέχτηκε. Όταν αργότερα ανακαλύψαμε ότι μόλις και μετά βίας υπήρχαν κάποια λεφτά στο λογαριασμό του συνεταιρισμού, χάσαμε την υπομονή μας. Για τι πράγμα είχαμε τότε δουλέψει; Ήμασταν απλούστατα αναγκασμένοι να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας, να ιδιοποιηθούμε ένα κομμάτι της φυτείας καφέ».

Η SCIDECO κατηγορείται για υπεξαίρεση χρημάτων και διακρίσεις εις βάρος ανθρώπων από το San Marcos, αλλά δείχνει από την πλευρά της τη συμφωνία στο συμβόλαιο αγοράς και τηρεί πιστά την κολεκτιβιστική ιδέα. Η διαμάχη παίρνει σύντομα διαστάσεις και κατά το τέλος του Ιουλίου 2006, περίπου ένα χρόνο μετά την αγορά, τα μέλη της που προέρχονταν από την κοινότητα του San Marcos εγκαταλείπουν τη διοίκηση του συνεταιρισμού και σχηματίζουν την ACAFLOR. Επιπλέον, λίγο αργότερα παίρνουν τα παιδιά τους από το κοινό σχολείο. Ένας κύκλος από διαπραγματεύσεις και λοιδορίες αρχίζει μεταξύ από των δύο ομάδων. Η ατμόσφαιρα είναι τεταμένη και τόσο απειλές όσο και βία εμφανίζονται στο προσκήνιο.

Το Υπουργείο Εσωτερικών της Γουατεμάλας πραγματοποιεί μια επίσκεψη στη La Florida το Δεκέμβριο του 2006 και διαπιστώνει ότι από τις 231 οικογένειες που σύμφωνα με τα έγγραφα αγοράς όφειλαν να βρίσκονται στο μέρος αυτό, δεν βρίσκονταν ούτε οι μισές. 26 οικογένειες υποστηρίζουν τη SCIDECO ενώ 61 οικογένειες είναι με την αντιπολίτευση. Δώδεκα οικογένειες ζουν στην περιοχή αλλά δεν βρίσκονται στην αρχική λίστα των ονομάτων, πέντε συμπαρατάσσονται με τη SCIDECO και εφτά με την ACAFLOR. Άρα λοιπόν, που αρχίζει πραγματικά το δίκαιο και το άδικο σε αυτό εδώ το κουβάρι;

Οι άνθρωποι στη La Florida έχουν ένα προνόμιο ότι έχουν γη στο όνομά τους αλλά μπορούν πράγματι να ισχυριστούν ότι την κατέχουν; Πρώτα και κύρια ελλοχεύει ένα μεγάλο τραπεζικό δάνειο στο παρασκήνιο. Πώς θα μπορούσε να αποπληρωθεί; Με τι έσοδα; Οι τιμές του καφέ είναι χαμηλές, η υποστήριξη από την πλευρά του κράτους ανεπαρκής. Οι υποσχέσεις που η κυβέρνηση έδωσε σχετικά με την αγορά γης δεν έχουν εκπληρωθεί, στην περιοχή δεν υπάρχει προσωπικό για παροχή υπηρεσιών υγείας και τα σχολεία συντηρούνται χωρίς κρατική βοήθεια.

Είναι λογικό να αναμένουμε ότι οι αγρότες στη La Florida, εκ των οποίων οι περισσότεροι ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας, θα αρκεστούν με τη μικρή εν ίδει βοηθείας στήριξη που έχουν πάρει και τώρα έχουν αφεθεί στη μοίρα τους;

Η διαμάχη για τη γη δεν είναι κάτι που προέκυψε χτες στη Γουατεμάλα. Είναι μια άδικη διανομή που μετρά αιώνες στο χρόνο, μια δομική καταπίεση που δεν εξαφανίζεται με μια χειραψία ή με μια εμπορική συναλλαγή, η οποία το ίδιο εύκολα θα μπορούσε να είναι απλά ένα πυροτέχνημα δήθεν καλής θέλησης από την πλευρά της κυβέρνησης. Η κοινωνία γεννά το λαό και η La Florida δεν είναι μια όαση σε μια ασταθή και απελπισμένη Γουατεμάλα, είναι ένα λουλούδι που φυτρώνει σε μια φτωχή γη και με μικρά περιθώρια να επιζήσει και να εξαπλώσει τους σπόρους του.